مهر دیروز در گزارشی از همایش شیخ بهایی که در30 سازمان میراث فرهنگی برگزار شده با اعلام این خبر نوشت: سازمان میراث فرهنگی در حالی شیخ بهایی را معمار معرفی کرده که به گفته فعالان میراث فرهنگی، هنوز هیچ سند رسمی‌ای مبنی بر اثبات ساخت مسجد امام اصفهان، مدرسه چهارباغ، حمام شیخ بهایی و طراحی میدان نقش جهان توسط شیخ بهایی پیدا نشده است.
براساس این گزارش، در تقویم ایرانیان روز سوم اردیبهشت‌ماه به‌عنوان روز بزرگداشت شیخ بهایی معرفی شده است، درحالی‌که دولت به‌منظور پاسداشت و ارج نهادن و اشاعه فعالیت‌های فاخر فرهنگی در عرصه میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری، 15اردیبهشت‌ماه امسال آیین‌نامه برگزاری جشنواره ملی شیخ بهایی را مصوب کرد و قرار شد به‌صورت دوسالانه در هفته میراث فرهنگی، این رویداد مهم فرهنگی با جلب حمایت سازمان‌ها و نهادهای ملی و بین‌المللی برگزار شود. سازمان میراث فرهنگی با 28روز تأخیر، در سالن اجلاس سران بزرگداشتی برای پاسداشت مقام ارجمند شیخ بهایی برگزار کرد و این عالم عهد صفوی را معمار خواند.
براساس آنچه فعالان و پژوهشگران میراث فرهنگی گفته‌اند، تاکنون هیچ سند رسمی‌ای مبنی بر معمار‌بودن شیخ‌بهایی نه‌تنها وجود نداشته بلکه صحت آثار تاریخی‌‌ای که به ایشان نسبت داده می‌شود نیز دارای شبهه و تردید است. به‌عنوان مثال در میان اهالی اصفهان مشهور است که حمام شیخ بهایی با طراحی این عالم بزرگ و شیخ الاسلام وقت اصفهان ساخته شد. درخصوص این انتساب‌ها و نقل‌قول‌ها از شیخ بهایی حشمت‌الله انتخابی، عضو انجمن دوستداران اصفهان به مهر گفت: در کتاب تاریخ عالم‌آرای عباسی که درباره تاریخ پادشاهان صفوی از زمان شاه اسماعیل یکم تا پایان پادشاهی شاه عباس یکم است و توسط یکی از دبیران دربار صفوی به نام اسکندر بیگ ترکمان در زمان سلطنت شاه عباس یکم نوشته شده هیچ اشاره‌ای به معمار‌بودن شیخ بهایی نشده ولی ایشان را به‌عنوان فقیه، مفسر قرآن، عالم حدیث و علوم دیگر دانسته است.
این فعال میراث فرهنگی افزود: کتیبه سردر مسجد امام حاکی از آن است که شاه عباس این مسجد را از خالص مال خود بنا کرده و ثواب آن را به جدش شاه طهماسب هدیه کرده است و در پایین آن کتیبه دیگری وجود دارد که از معمار مسجد استاد علی اکبر اصفهانی با صفت نادره دوران و مهندس ناظر مسجد، محب‌علی بیک‌الله، یاد‌شده و نامی از شیخ بهایی به میان نیامده است. همچنین در این مسجد قطعه‌سنگی که شاخص ظهر را نشان می‌دهد منسوب به شیخ بهایی است که نظیر آن را آقا جلال تهرانی در مسجد چهارباغ در سال‌های اخیر تعبیه کرده است.
در ادامه بحث‌های مربوط به انتساب بناهای تاریخی به عالم تشیع، یاغش کاظمی، کارشناس ارشد مرمت بناها و بافت‌های تاریخی نیز گفت: شیخ بهایی منجم، ریاضیدان و دانشمند شیعه عهد صفوی در سیاست، حدیث، ریاضی، اخلاق، نجوم، عرفان، فقه، مهندسی، هنر و فیزیک صاحب‌نظر بود اما هیچ سندی وجود ندارد تا ثابت کند که ایشان در زمینه طراحی میدان نقش جهان و یا مسجد امام اصفهان نقشی داشته اما چون در بین مردم از مقام بالایی برخوردار بوده به همین دلیل بیشتر بناها و مکان‌های مهم را به ایشان نسبت می‌دادند.
وی با بیان اینکه شیخ‌الاسلام هر شهر دانش‌های زیادی درباره موضوعات روز داشته است اما اگر شیخ بهایی در زمینه معماری مانند هر دانش دیگری که در آن متبحر بود، نظریاتی داشت، گفت: یکی از کتاب‌های به یادگار مانده از شیخ بهایی کتاب کشکول است که در آن مثال‌های بسیار خوبی از علم ریاضی آورده شده چون او در زمینه ریاضی صاحب‌نظر و دانشمند بوده است، بنابراین اگر معمار بود یا در این زمینه اظهارنظری داشت به‌طور حتم کتابی نیز در این‌باره می‌داشت. وی ادامه داد: شایعات مربوط به شیخ‌بهایی شاید رگه‌های واقعی داشته باشد اما باید بررسی کرد که این شایعات از کجا آمده و در کجا نوشته شده و آیا اصلا سندیت دارند یا نه؟
کاظمی گفت: مکان‌های تاریخی مانند حمام شیخ بهایی نیز به ایشان نسبت داده شده اما چون خانواده شیخ بهایی خانواده بزرگی بوده ممکن است که فرد دیگری از خاندان شیخ این مکان را ساخته یا طراحی کرده باشد.
یکی از مواردی که کاظمی نیز به آن اشاره کرد، موضوع حمام شیخ بهایی و تکنیک گرم نگه داشتن آب آن تنها با یک شمع بود که در میان مردم ایران شایع شده طراح این حمام شیخ بوده است اما آنچه حشمت‌الله انتخابی، از فعالان میراث فرهنگی در اصفهان به آن معتقد است این است که در تاریخ کتیبه سردر حمام شیخ بهایی آمده که این حمام 34سال پس از فوت ایشان ساخته شده است.
انتخابی ادامه داد: اگر خصوصیات عجیبی که درباره حمام گفته می‌شود مانند اینکه با یک شمع یا گاز متان کار می‌کرده و غیره درست باشد، حداقل جهانگردانی که به این شهر سفر کرده و توضیحاتی درباره بناهایی ازجمله حمام شیخ بهایی داده‌اندنیز اشاره‌ای به این موضوع می‌داشتند. با این حال درباره معمار‌بودن ایشان یا هیچ سندی وجود ندارد و یا من ندیده‌ام. وی افزود: نمی‌دانم خانه‌ای که اکنون در اختیار خانواده جلالی‌هاست آیا همان خانه شیخ بهایی است یا خیر اما خانه وی در همان کوچه بوده است. در گذشته حمام یا مسجد نزدیک به محل سکونت افراد مهم شهر را به نام همان فرد می‌شناختند و چون حمام نزدیک خانه شیخ بوده به حمام شیخ بهایی مشهور است.
انتساب طومار تقسیم آب زاینده‌رود به شیخ موضوع دیگری است که انتخابی به آن اشاره کرد و گفت: ابن رسته، تقسیم آب زاینده‌رود را در کتاب اعلاق النفیسه، به اردشیر بابکان نسبت داده است. یعنی حداقل از 1800سال پیش زاینده رود دارای برنامه تقسیم آب بوده است. تصور می‌کنم نخستین‌بار در سال 1307که نسخه چاپی طومار آماده شد، این تقسیم نامه نیز به شیخ بهایی نسبت داده شد ولی در اصل نسخه طومار نامی از شیخ بهایی نیست.
با وجود اینکه پژوهشگران میراث فرهنگی عنوان می‌کنند سندی مبنی بر معمار بودن و انتساب برخی از ابنیه تاریخی به ایشان وجود ندارد، سازمان میراث فرهنگی در بزرگداشت شیخ بهایی، نشانی را طراحی کرده است که آن را به تلاشگران حوزه میراث فرهنگی اهدا می‌کند. بنابراین نه‌تنها سازمان میراث فرهنگی پژوهشی کامل در زمینه ابهام زدایی از میراث منتسب به ریاضیدان و دانشمند بزرگ شیعه انجام نداده بلکه با برگزاری چنین همایش‌ها و بزرگداشت‌هایی بر این ابهامات صحه گذاشته است. این گزارش می‌افزاید: آیا بهتر نبود به جای صرف هزینه‌های هنگفت برای یک همایش، این هزینه‌ها صرف پژوهش درباره شیخ بهایی یا مرمت آثاری می‌شد که رو به تخریب هستند؟!
